[email protected]

Bəhriyyə Mustafayeva

ELM YOLUNDA, ƏMİN ADDIMLARLA : Barbara McClintock

11 Fevral, 2024

Barbara McClintock 16 iyun 1902-ci ildə ABŞ-ın Hartford ştatında anadan olmuş, həyatını ABŞ-ın Konnektikut və Nyu-York ştatlarında keçirmişdir. Ailəsinin maddi vəziyyəti aşağı olduğu üçün onun tədqiqata marağı şübhə ilə qarşılanırdı. Ailəsi onun üçün evlənməyin daha vacib olduğunu düşünürdü. Buna baxmayaraq, atasının dəstəyi ilə McClintock 1919-cu ildə Kornel Kənd Təsərrüfatı Kollecində təhsil almağa başladı. Təhsil onun həyatında ən mühüm məqam idi. O heç vaxt ailə qurmadı, bunun əvəzinə həyatını araşdırmaya həsr etməyi seçdi. Barbara McClintock utancaq idi və karyera həvəsindən başqa heç bir məsələyə marağı yox idi. Bununla da Barbara əldə etdiklərinin vacibliyini dərk etdi, ən azı digər qadınlar üçün nümunə rolu oynayaraq onları elmə təşviq etdi. McClintock laboratoriyada işləməyi çox sevirdi. "Mən üzərində çalışdığım işlərlə o qədər maraqlanırdım ki, səhər durub buna nail olmaq üçün səbirsizlənirdim" dedi.

McClintock 1927-ci ildə Kornell Universitetində botanika üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsini almışdır. Orada o, həyatının qalan hissəsi üçün tədqiqatlarının mərkəzi olan qarğıdalı sitogenetikasının inkişafının lideri kimi karyerasına başlamışdır. 1920-ci illərin sonundan etibarən McClintock xromosomları və qarğıdalıda çoxalma zamanı onların necə dəyişdiyini öyrəndi. O, qarğıdalı xromosomlarının vizuallaşdırılması texnikasını inkişaf etdirdi və bir çox fundamental genetik fikirləri nümayiş etdirmək üçün mikroskopik analizdən istifadə etdi. Bu fikirlərdən biri, xromosomların məlumat mübadiləsi mexanizmi olan meyoz zamanı krossinq-over yolu ilə genetik rekombinasiya anlayışı idi. O, xromosomun bölgələrini fiziki əlamətlərlə əlaqələndirən qarğıdalı üçün ilk genetik xəritə hazırladı. O, genetik məlumatın qorunmasında vacib olan xromosomun telomer və sentromer bölgələrinin rolunu nümayiş etdirdi. O, bu sahədə ən yaxşılardan biri kimi tanınıb, nüfuzlu təqaüdlərə layiq görülüb və 1944-cü ildə Milli Elmlər Akademiyasının üzvü seçilib. Barbara McClintock qarğıdalının irsi xüsusiyyətlərini, məsələn, ləpələrinin müxtəlif rənglərini öyrəndi. O, bu xüsusiyyətlərin nəsillərə necə ötürüldüyünü öyrəndi və bunu bitkilərin xromosomlarındakı dəyişikliklərlə əlaqələndirdi. 1940 və 1950-ci illərdə Makklintok sübut etdi ki, genetik elementlər bəzən xromosomdakı mövqeyini dəyişə bilir və bu, yaxınlıqdakı genlərin aktiv və ya qeyri-aktiv olmasına səbəb olur. McClintock transpozisiyanı kəşf edərək genlərin fiziki xüsusiyyətlərin açılması və söndürülməsindən məsul olduğunu nümayiş etdirmək üçün istifadə etdi. O, qarğıdalı bitkilərinin bir nəslindən digərinə genetik məlumatın sıxışdırılmasını və ifadəsini izah etmək üçün nəzəriyyələr inkişaf etdirdi. Tədqiqatına və onun nəticələrinə şübhə ilə yanaşdığı üçün o, 1953-cü ildə məlumatlarını dərc etməyi dayandırdı. Barbara McClintock 1983-cü ildə Fiziologiya və Tibb üzrə Nobel Mükafatına layiq görülmüşdür.

Kəşflərindən başqa, McClintockun irsi qeyri-adi əzmkarlıq nümunələrindən biridir. Onun dediyi kimi, "Əgər doğru yolda olduğunu bilirsənsə, bu daxili biliyə sahibsənsə, kim nə deyir desin, səni yolundan döndərə bilməz." Bəşəriyyət üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən kəşflərin müəllifi olan McClintock ölümündən sonra da əbədiliyə qovuşmuş, tarix boyunca daima adından bəhs etdirməyi bacarmışdı. Onun elmi fəaliyyəti əsasında çoxsaylı araşdırmalar aparılmış, həyatı və elmi fəaliyyəti ilə bağlı yüzlərlə məqalə yazılmışdır. Elm yolunda irəliləyən biz gənclər üçün isə Barbara McClintockun həyatı və elmi fəaliyyəti əvəzsiz bir nümunədir. McClintockun sözləri əsasında doğru bildiyimiz yolda, doğru bildiyimiz şəkildə ən əmin addımlarla irəliləmək bütün qadın və qızların elmi fəaliyyətinin əsas prinsipi olmalıdır.


Müəllif Haqqında

Bəhriyyə Mustafayeva

Naxçıvan Dövlət Universiteti, Tibb fakültəsi, Tibb, III kurs tələbəsi


Oxumağa davam edin